Hãy tưởng tượng bạn vừa tạo được một trang HTML tuyệt đẹp, có tiêu đề, có ảnh, có văn bản… nhưng tất cả đều đứng yên. Bạn muốn thêm chức năng đăng nhập? Muốn người dùng gửi thông tin qua form? Hay muốn hiện giờ hiện tại theo thời gian thật? HTML và CSS không giúp bạn làm điều đó. Và đó chính là lúc PHP xuất hiện.
Trong bài học đầu tiên này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu PHP là gì, nó hoạt động ra sao, và vì sao nó lại trở thành một trong những ngôn ngữ nền tảng cho lập trình web trong suốt hơn 20 năm qua.
PHP là từ viết tắt của “PHP: Hypertext Preprocessor”. Nghe có vẻ rối rắm, nhưng bạn có thể hiểu đơn giản rằng PHP là một ngôn ngữ lập trình được thiết kế dành riêng cho việc phát triển các trang web động – tức là những trang có thể phản hồi với người dùng, thay đổi nội dung theo thời gian hoặc dữ liệu.
Một điều đặc biệt của PHP là nó chạy trên máy chủ. Điều đó có nghĩa là mã PHP sẽ được xử lý trước trên máy chủ (nơi đặt website), sau đó kết quả – thường là mã HTML – mới được gửi đến trình duyệt của người dùng. Vì vậy, người truy cập sẽ không bao giờ nhìn thấy mã PHP, họ chỉ thấy những gì PHP đã “chế biến” xong.
Nếu HTML là món salad nguội bày sẵn, thì PHP chính là đầu bếp đang đứng sau gian bếp để chế biến món ăn nóng hổi theo yêu cầu thực khách. Bạn yêu cầu món cơm rang, đầu bếp PHP vào bếp nấu, rồi dọn lên đĩa. Đơn giản, nhưng rất mạnh mẽ.
Bạn có thể thắc mắc: website tĩnh và website động khác nhau như thế nào?
Một trang web tĩnh là khi mỗi lần truy cập, nội dung không thay đổi – bạn thấy gì hôm nay thì tuần sau vẫn y như vậy. Còn với website động, nội dung có thể thay đổi theo người dùng, thời gian, hoặc hành động. Ví dụ: trang tin tức, trang blog, hệ thống quản trị, diễn đàn, tất cả đều là sản phẩm của web động. Và PHP chính là một trong những công cụ chính để tạo ra điều đó.
| Loại web | Mô tả | Ví dụ |
|---|---|---|
| Tĩnh | Gồm các file HTML cố định, không thay đổi theo người dùng. | Trang giới thiệu công ty đơn giản |
| Động | Có xử lý logic bằng PHP, dữ liệu thay đổi theo người dùng. | Facebook, trang bán hàng, blog cá nhân |
Vậy khi bạn truy cập vào một địa chỉ có đuôi .php, điều gì sẽ xảy ra?
Quá trình diễn ra như sau:
- Trình duyệt gửi yêu cầu lên máy chủ (web server).
- Máy chủ phát hiện đó là một file PHP → gọi trình thông dịch PHP xử lý.
- PHP đọc mã lệnh, xử lý logic (ví dụ: kiểm tra ngày, lấy dữ liệu từ cơ sở dữ liệu…).
- Kết quả xử lý được chuyển thành HTML.
- Máy chủ gửi HTML này về lại trình duyệt của bạn.
Client (Browser)
↓ Request
Web Server (Apache/XAMPP)
↓
PHP Interpreter
↓
HTML Output
↓
Client thấy trang webToàn bộ quá trình chỉ diễn ra trong tích tắc, nhưng nó chính là nền tảng để tạo ra những trang web như Facebook, Shopee hay Zalo.
Bây giờ, hãy thử viết dòng mã PHP đầu tiên của bạn. Mở trình soạn thảo (Notepad++, VS Code…) và tạo một file mới tên là index.php, rồi chép đoạn sau vào:
<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Trang đầu tiên</title>
</head>
<body>
<h1>Chào mừng đến với PHP</h1>
<p>Hôm nay là: <?php echo date('d/m/Y'); ?></p>
</body>
</html>
Sau khi lưu lại, bạn có thể đặt file này vào thư mục htdocs trong phần mềm XAMPP (sẽ cài ở bài sau), rồi truy cập từ trình duyệt để thấy kết quả.
Ở dòng <?php echo date('d/m/Y'); ?>, PHP đang gọi hàm date() để in ra ngày hiện tại. Nhưng bạn sẽ không thấy chữ echo hay dấu $ gì cả, vì những phần đó đã được xử lý trên máy chủ và kết quả đã biến thành văn bản thường rồi.
Góc chú ý nhỏ:
- Mọi mã PHP phải được đặt bên trong cặp thẻ
<?php ... ?>. Ngoài thẻ này, bạn có thể viết HTML bình thường. - Các file PHP có phần mở rộng
.php, không phải.html, vì máy chủ cần biết đó là file cần xử lý. - Trình duyệt không hiểu PHP, nên bạn không thể mở file
.phpbằng cách nhấp đúp trong máy tính. Bạn cần chạy thông qua một web server như Apache – ta sẽ cài nó ở bài tiếp theo.
Bài tập gợi ý:
- Tạo một file
hello.php, in ra dòng chữ: “Xin chào, đây là dòng PHP đầu tiên của tôi.” - Tập dùng hàm
date()để in ra ngày hôm nay. - Nếu bạn muốn thử thêm, hãy tạo một biến tên bạn và in ra: “Chào bạn [tên của bạn]”.
Kết thúc bài học đầu tiên, bạn đã có cái nhìn tổng quan về PHP – một ngôn ngữ đơn giản, linh hoạt, và đầy sức mạnh cho lập trình web. Bài học kế tiếp, chúng ta sẽ cùng thiết lập môi trường lập trình PHP bằng phần mềm XAMPP – một bước không thể thiếu trước khi bắt đầu viết các ứng dụng thực tế.
Thảo luận